Pa Maya’ K’iche’: Sonia López

Tek’u chi xkolax kicha’xik le q’ateb’al tzij pa iximulew, pa lajuj ik’ rech we junab’ ri’, ri Instituto Nacional Democrática (NDI pa utzijob’al jalajoj winnaq) tzijonaq kuk’ le moloj ib’ rech qatinamit rachi’l la le chak rech utarne’xik rilik cha’b’al q’ateb’al tzij, rech rilik jas kinojib’al rachi’l kichak chi rij ri kijuyub’, kitinamit rachi’l we iximulew. Chi upam we qachak kaqaya ub’ixik chiwe ri nojib’al rech wa’ rutzilal k’aslemal. –qaya ub’ixik chiwe ri winq tajin ke’chakunik rech k’o jun utzilal chi upan ri Iximulew.

Ri xojanel pixab’ are kutzijoj ri kupatanij are loq’ kachi’laxik, ri rilik ri winaq ek’o chi upam le komon rech utarenaxik rilik le chak kab’an pa tukel wi rachil pataq le komon xaquje’ pataj le qajuyub’.

Le winaqib’ e k’o chi upam la’ le ilib’al, --kimolom kib’ pa le k’at rech le ilib’al rachi’l le qajuyub’, tinamit pa wi xeb’an wi le ilib’al – nim kikojib’al chi le xb’antajik are kuya rutzilal le utz k’aslemal pa Iximulew, rumal b’a, ko kik’u’x konojel rech utaqexik ri kichak rech kak’asi’ ronojel ri ramaj.

Nim ub’antajik xyataj pa Iximulew pa le 2015. Xe’el uloq chi saq ri elaq’ ke’tajin le q’atab’al tzij kaxlan, rumal b’a xkiyek kib’ le winaq protestas públicas, k’i ik’ xe’pe che uch’ojaxik chi ke’el biik le nimaq taq keqle’n eloq’omab’. Pa le b’elejeb’ ik’, ronojel le rachi’l le nim k’amal b’e xkijach le kichak rumal xaquje ka’nom le elaq’. Le tinamit xch’ujarik, xuta chike chakijacha le pwaq, le itzel ka’nom chi upan ri kichak. Xkich’o’jij chi le tinamit kak’extajik, kukoj uchuq’ab’ rech ma ke’tzelij ta chik le eloq’omab’ pa le nim ja rech le q’ateb’al tzij.

We chak rech ilib’al are xe’jeqow ri winaq nim kik’u’x, nim kinojib’al rech kak’iy ri utzilal pa we qatinamit ... We winaq e k’o chi upam ixoqib’ rachi’l achijab’ are ek’o pataq komon rachi’ pataq ri kitinamit pa wi ke’chakun wi rech k’o jun utzilaj k’aslemal rechi ri kitinamit.

Ri NDI are tob’anel che ri Ilab’al kicha’ik le k’amal taq b’e. B’elejeb’ moloj ib’ rech ilab’al ek’o chi upam proceso electoral de 2015. Le kichak are ejercicio de observación kakilo jas ub’antajik la le ch’ab’al winaq ke,’ok pa la k’amal b’e rech Iximulew. Le kichak are kakilo chi saq rij le kach’akanik garantizar la integridad de los resultados, qas are kakicha’ le winaq. Rumal eta’matalik chi k’o q’oxom, k’o le uk’ayewal pa we tinamit . We ilab’al kab’anik are rumal kaya’ ub’ixik chi k’o utzil keokik che ri ch’awem, che uch’ojixik ek’o k’i kiwach winaq pa le k’amal taq b’e. Are b’a la’ kuya jun utzilaj k’aslemal chike konojel le winaqib’ e k’o pa we qatinamit.

Le chak xb’anik, le k’at rech ilab’al, xb’antajik rumal ke’ok sib’alaj winaq ma k’ota ketamab’al che le kicha’b’al k’amal taq b’e. Sib’alaj winaq ma ek’otaj pa le k’amal taq b’e; pacha le maya’ winaq, ixoqib’, k’i kiwach winaq lesbianas, gays, bisexuales, transexuales e intersexuales (LGBTI), rumal b’a ma k’o ta la’ le saq k’aslemal are kaqaj qonojel ri winaq uj k’o iximulew.

We chak rech ilib’al are xe’jeqow ri winaq nim kik’u’x, nim kinojib’al rech kak’iy ri utzilal pa we qatinamit. K’i winaq xechakun pa kitukel wi, k’o jujun xe’chakun pa k’ulak rachi’l komon, xekowinik xkib’an jun nim k’at, k’i winaq ek’o chi upam rech we ronojel we tinamit. We winaq e k’o chi upam ixoqib’ rachi’l achijab’ are ek’o pataq komon rachi’ pataq ri kitinamit pa wi ke’chakun wi rech k’o jun utzilaj k’aslemal rechi ri kitinamit.

Ri kichak le ek’o pataq komon rachi’ pataq ri kitinamit sib’alaj kuya ki’kotemal che ri qak’u’x. Chi upam we jun blog, kaqaya ub’ixik chiwe ri xojanik pixab’, wachib’al xaquje’ ri rojonel kichak.